O prawosławiu słów kilka

Cerkiew prawosławna została utworzona przez Pana Naszego Jezusa Chrystusa, i jest żyjącym objawieniem Jego obecności w historii rodzaju ludzkiego. Najbardziej widoczną cechą Prawosławia jest jego bogate życie liturgiczne i jego wierność tradycji apostolskiej.

Prawosławni chrześcijanie wierzą w to, że ich Kościół chroni tradycję i jest kontynuacją Kościoła starożytnego, w przeciwieństwie do innych odłamów chrześcijańskich, które odeszły od wspólnej tradycji Kościoła w pierwszych 10-ciu stuleciach. Dzisiaj Kościół prawosławny liczy około 300 milionów chrześcijan, którzy wierzą i praktykują tak jak zdefiniowano to na pierwszych 7-miu Soborach Powszechnych.

Słowo "orthodox" (prawdziwie wierzyć i prawdziwie sławić) tradycyjnie jest używane w grecko-języcznym chrześcijańskim świecie na oznaczenie wspólnoty lub jednostek, które zachowują prawdziwą wiarę (zdefiniowaną na pierwszych soborach), w przeciwieństwie do innych chrześcijan, którzy zdeklarowali się heretykami. Oficjalna nazwa kościoła w jego tekstach liturgicznych i kanonicznych brzmi: "Orthodox Catholic Church" (gr. catholicos - uniwersalny). Kościół prawosławny jest rodziną kościołów autokefalicznych (samodzielnych), którym przewodzi Patriarcha Ekumeniczny (Powszechny) Konstantynopola, jako zwierzhnik tytularny i honorowy "primus inter pares" (pierwszy pośród równych).

Kościół prawosławny nie jest scentralizowaną organizacją. Jedność Kościoła jest raczej manifestowana we wspólnej wierze i wspólnych sakramentach, a prawdziwą głową Kościoła jest sam Jezus Chrystus. Liczba Kościołów autokefalicznych zmieniała się w historii. Dzisiaj mamy ich wiele: Kościół Konstantynopola (Stambuł), Kościół Aleksandrii (Egipt), Kościół Antiochii (z siedzibą w Damaszku) oraz Kościoły Jerozolimy, Rosji, Serbii, Rumunii, Bułgarii, Gruzji, Cypru, Grecji, Polski, Albanii. Kościołami autonomicznymi (zachowującymi zależność od Kościoła-matki) są kościoły: Czech i Słowacji, Synaju, Krety, Finlandii, Japonii, Chin i USA. Ponadto istnieje jeszcze duża prawosławna diaspora rozrzucona po całym świecie i administracyjnie podzielona pomiędzy różne jurysdykcje (zależne od wspomnianych kościołów autokefalicznych).

Pierwszych 9 kościołów jest zarządzanych przez patriarchów, pozostałe przez metropolitów i arcybiskupów. Wszystkie tytuły są tytułami honorowymi, a wszyscy biskupi są równi w mocy danej im przez Ducha Świętego. Kolejność (kanoniczna) kościołów nie odpowiada ich aktualnym wpływom ani wielkości. Patriarchaty Konstantynopola, Aleksandrii i Antiochii, dla przykładu, są tylko cieniem ich minionej świetności. Jednakże zachowano porozumienie, że Patriarcha Konstantynopola jest honorowym zwierzchnikiem, uznanym przez starożytny kanon, ponieważ Konstantynopol był stolicą Imperium Bizantyjskiego, a ta zależność pozostaje symbolem jedności i współpracy Kościołów. Współczesne konferencje ogólnoprawosławne są zwoływane przez Patriarchę Ekumenicznego Konstantynopola. Inne kościoły prawosławne są faktycznie kościołami narodowymi, a największym z nich jest kościół rosyjski. Lecz nie kryterium narodowościowe, lecz raczej zasada wspólnego terytorium jest normą organizacji Kościoła Prawosławnego. W szerokim sensie teologicznym Prawosławie nie jest jedynie typową ogólnoświatową organizacją kierowaną przez patriarchów, biskupów i księży, którzy tworzą duchowieństwo kościoła oficjalnie zwanego prawosławnym (Orthodox).

Prawosławie jest mistycznym Ciałem Chrystusa, a jego głową jest sam Chrystus, a tworzy je nie tylko duchowieństwo, lecz wszyscy prawdziwie wierzący w Chrystusa, którzy weszli na prawdziwą drogę przez chrzest święty w Jego kościele, ci żyjący na ziemi i ci którzy umarli w wierze i pobożności. Wielka Schizma pomiędzy Wschodnim a Zachodnim Kościołem (1054) była kulminacją stopniowego procesu podziału pomiędzy Wschodem a Zachodem, jaki rozpoczął się w pierwszych stuleciach ery chrześcijaństwa i kontynuowany był przez wieki średnie. Językowe i kulturalne różnice oraz polityczne wydarzenia doprowadziły do podziału. Od IV do XI stulecia Konstantynopol był centrum Wschodniego Chrześcijaństwa, a stolica Bizancjum zwana była Wschodnim (lub Drugim) Rzymem. Rzym natomiast po inwazji barbarzyńców, dostał się pod wpływy świętego Cesarstwa Rzymskiego Zachodu, będącego rywalem politycznym Bizancjum.

Zachodnia teologia będąca pod wpływem św. Augustyna (354-430), stopniowo traciła bezpośredni kontakt z bogatą tradycją teologiczną Wschodniego Chrześcijaństwa. W tym samym czasie różnice teologiczne prawdopodobnie polegały na niezgodności różnych koncepcji władzy kościelnej. Rosła dominacja Rzymu oparta na koncepcji Stolicy Apostolskiej w Rzymie, która miała być nie tylko tytularną, lecz także faktyczną zwierzchnością nad pozostałymi kościołami, co było niezgodne z tradycją prawosławną. Wschodni chrześcijanie połączyli wszystkie kościoły jako kościoły siostrzane i rozumieli pierwszeństwo biskupów Rzymu tylko jako "primus inter pares" (pierwszy pośród równych) pomiędzy jego braćmi biskupami. Dla Wschodu największym autorytetem w dysputach doktrynalnych nie był autorytet pojedynczego kościoła czy biskupa, ale Sobór Powszechny wszystkich kościołów siostrzanych. Z upływem czasu kościół Rzymu przyjmował różne błędne nauki, które nie bazowały na tradycji i ostatecznie proklamował naukę Papieża jako nieomylną ("ex cathedra").

To powiększyło rozbieżności pomiędzy chrześcijańskim Wschodem a Zachodem. Poważne rozbieżności w pojmowaniu dogmatów istnieją pomiędzy Kościołem prawosławnym a Kościołem rzymsko-katolickim i społecznościami protestanckimi. Większość tradycyjnych prawosławnych teologów nie uznaje liturgicznego i zbawczego charakteru kościołów zachodnich w ogóle, gdy niektórzy bardziej liberalni akceptują działanie Ducha Świętego w pewnym stopniu wśród tych społeczności, chociaż nie jest możliwa pełna łaska i duchowe dary jak w Kościele prawosławnym. Wielu poważnych prawosławnych teologów wyraża opinię, że pomiędzy prawosławnymi a nieprawosławnymi w sferze duchowego doświadczenia, rozumienia Boga i zbawienia, istnieją ontologiczne różnice, które nie mogą być prosto tłumaczone kulturalnymi i intelektualnymi różnicami między Wschodem a Zachodem, lecz są konsekwencją kierunku stopniowego odchodzenia od świętej tradycji przez nieprawosławnych chrześcijan. W czasach schizmy (1054) pomiędzy Rzymem a Konstantynopolem, wierni Wschodniego Kościoła Prawosławnego byli na Środkowym Wschodzie, Bałkanach i na Rusi, a ich centrum było w Konstantynopolu, stolicy Imperium Bizantyjskiego, który to zwano także Nowym Rzymem.

W wyniku zmian historycznych zmieniały się wewnętrzne struktury Kościoła prawosławnego, lecz dzisiaj istnieje on nadal na tych samych obszarach geograficznych. Działalność misyjna w Azji oraz emigracja na zachód, umożliwiła prawosławiu dalszy rozwój. Dzisiaj Kościół prawosławny jest obecny prawie wszędzie w świecie i niesie świadectwo prawdy i apostolską tradycję wszystkim ludziom. Kościół prawosławny jest znany ze swej tradycji monastycznej. Nieprzerwanie monastycyzm w prawosławnym chrześcijaństwie trwa od czasów monasterów w pustyniach Egiptu z III i IV stulecia. Wkrótce monastycyzm rozszerzył się na wszystkie kraje śródziemnomorskie i Europę: w Palestynie, Syrii, Kapadocji, Galii, Irlandii, Italii, Grecji i krajach słowiańskich. Monastycyzm zawsze był związany z prawosławiem i stanowi on silne i ostateczne zetknięcie z duchowością prawosławia. Kościół prawosławny jest dzisiaj bezcenną skarbnicą bogatej liturgicznej tradycji, otrzymanej w spadku po wczesnych stuleciach chrześcijaństwa. Sensem świętości, piękna i wielkości prawosławia jest Święta Liturgia, będąca obecnością nieba w ziemskim życiu.

Sztuka i muzyka prawosławna pełnią ważną rolę w życiu liturgicznym i pomagają osiągnąć niebiańskie wyżyny dla duchowej wielkości misterium Pańskiego. Prawosławne ikony nie są pojedynczym wytworem piękna, lecz mają funkcje estetyczne i dydaktyczne. Są one pierwszym środkiem, przez który doświadczamy realności Królestwa Niebieskiego na ziemi. Święte ikony są świątynią niezmierzonych ścieżek zagadki wcielenia Chrystusa, której obronę tysiące męczenników uświęciło swoim życiem.