"Ukrzyżowanie Pana naszego Jezusa Chrystusa" - to jeden z najbardziej tragicznychi wzniosłych obrazów, które były stworzone przez malarzy Starej Rusi. Na krzyżu ukrzyżowany jest Syn Boży i Syn Człowieczy - Jezus Chrystus. Jak baranek skazany na zabicie, został oddany na ofiarę na odpuszczenie grzechów, na zbawienie ludzi.
U podnóżka krzyża przedstawiony jest rozłam - wnętrza ziemi, a w nich czaszka. Tutaj ukazane jest niewidzialne, skryte, a w nim prochy pierwszego człowieka - Adama, oznaczone czaszką, na którą z przebitych gwoździami nóg Chrystusa ścieka krew - krew odkupienia.
Ukrzyżowanie - krzyż z ciałem Chrystusa - wznosi się od ziemi do nieba. To most łączący ziemię z królestwem niebieskim. Człowiek może podnieść się ze swojego ziemskiego, grzesznego, marnego, próżnego życia do tego królestwa, do wieczności.
I sam Chrystus jest nowym Adamem: "Jak w Adamie wszyscy umarli, tak w Chrystusie wszyscy ożyją, Każdy po kolei: pierworodny Chrystus; potem ci, co są w Chrystusie..."
Ukrzyżowaniu i śmierci Jezusa Chrystusa na krzyżu towarzyszyły straszne i groźne zjawiska: "Od godziny szóstej do godziny dziewiątej mrok ogarnął całą ziemię, a około godziny dziewiątej Jezus zawołał donośnym głosem: Eli, Eli! Lama sabahtani? To znaczy Boże mój. Boże mój, czemuś mnie opuścił?"
Jeden z żołnierzy wziął gąbkę, namoczył ją w occie, nabił na trzcinę i dał Jezusowi pić. Potem duch Jezusa opuścił. "I oto zasłona w przybytku rozdarła się na dwoje od góry do dołu. I ziemia się zatrzęsła; i poleciały kamienie, i groby się otworzyły, i wiele ciał umarłych świętych zmartwychwstało, i wyszedłszy z grobów po Jego zmartwychwstaniu, weszli do Miasta Świętego i wielu się zjawili". Po śmierci Jezusa jeden z żołnierzy włócznią przebił Mu bok, i zaraz wypłynęła krew i woda. Wielki akt odkupienia został dokonany.
Setnik Longin, zobaczywszy straszne wydarzenia, które towarzyszyły męce i śmierci Jezusa Chrystusa, uwierzył, że Ten był Synem Bożym. Na ikonie setnik Longin stoi z prawej strony od krzyża za płaczącym Janem Teologiem. Jemu ukrzyżowany Jezus Chrystus powierzył opiekę nad matką: "Oto matka twoja". Na lewo od krzyża stoi Matka Boska, za nią Maria (zwykle - Maria Magdalena) albo stoją trzy Marie. Bogurodzica jest w ciemnym ubraniu. Jej poza, jej twarz wyrażają niepocieszony żal.
Nad głową Chrystusa przybita jest tabliczka z napisem, zrobionym przez Poncjusza Piłata "Jezus Nazarejczyk Król Żydowski" (INRI). Słowo "Nazarejczyk" najczęściej kojarzone jest z miastem Nazaret, gdzie mieszkała Dziewica Maryja po zaręczynach z Józefem, i gdzie doszło do Zwiastowania oraz poczęcia z Ducha Świętego, gdzie Jezu spędził dzieciństwo i młodość. Ale bardziej wiarygodna jest inna wersja: nazarej od starohebrajskiego słowa "nazir", co może być tłumaczone jako "sprawiedliwy" (istniał ślub nazarejstwa - poświęcenia siebie Bogu). Jeszcze jedna wersja wiąże to słowo z proroctwem Izajasza (11,1), w którym jest mowa o przyjściu Mesjasza z gałęzi z korzenia Jessego ("gałaź" w języku starohebrajskim "necer").
W górnej części Ukrzyżowania często są przedstawiani dwaj lecący aniołowie. Litery, które często spotykamy na obrazach, oznaczają: G.A. - głowa Adama; G.G. - góra Golgota; M.C., B.R. - miejsce czaszki, byłraj; W. - włócznia (nią przebity jest bok Chrystusa); T. - trzcina (na której do ust Chrystusa podano gąbkę, nasączoną octem); NIKA - "zwycięża", "zwycięstwo".
Na ruskich obrazach ukrzyżowania Jezus przygwożdżony jest do krzyża czterema gwoździami (na katolickich trzema). Na staroruskich ikonach "Ukrzyżowanie" Jezus Chrystus przedstawiany jest zawsze bardzo taktownie. W żaden sposób nie są utirirowany Jego męki - zrozumiałe jest, że nie jest możliwe je przekazać.
Chrystus przyjął śmierć męczeńską: "Dokonało się". I ikona jest tylko obrazem symbolicznym Jego Boskiej ofiary, której powszechna istota jest nieosiągalna i niewyobrażalna.
Na obrazach europejskich "Ukrzyżowania" męki Chrystusa często były przedstawiane naturalistycznie. Wpływało na to szerokie rozprzestrzenienie w Europie XV-XVI ww objawień Brygidy Szwedzkiej (1303-1373). Na przykład dane jej było "zobaczyć", "kiedy On wyzionął ducha, usta się otworzyły, tak że widzowie mogli zobaczyć język, zęby i krew na ustach. Oczy się przewróciły. Kolana wygięły się w jedną stronę, stopy nóg zwinęły się wokół gwoździ, tak jakby były wywichnięte... kurczowo wykrzywione palce i ręce były rozpostarte". Objawienia Brygidy odzwierciedliły się na przykład w ołtarzowych obrazach Ukrzyżowania, namalowanych przez Griunevaldiego (ok. 1470-1528).
Ikony Ukrzyżowania są stonowane, a może nawet skąpe w ukazywaniu uczuć. Niczym nie da się zmierzyć tego, co się dzieje, i surowy, lakoniczny i warunkowy język symboli wydaje się tutaj jak najbardziej na miejscu...